Ścieżki twórczości

Pasja szkicowania

Tytus Dzieduszycki rozwijał swoje zainteresowania plastyczne od lat 40. XX wieku – wykonywał szkice z natury, studia przedmiotów i próby portretowe. Najwcześniejszy szkicownik datowany jest na 1948 rok. Powstał podczas wakacji, które czternastoletni Tytus spędził na Mazurach. W kolejnych latach przyszły artysta nadal kształtował samodzielnie umiejętności rysunkowe. Z tego czasu pochodzą między innymi delikatnie rysowane przedstawienia ptaków i roślin.

Podejmując w 1952 roku w Lublinie studia biologiczne młody Dzieduszycki kontynuował bogate tradycje rodzinne. Jego pradziadek hr. Włodzimierz Dzieduszycki herbu Sas założył Muzeum Przyrodnicze we Lwowie, a ojciec, z wykształcenia ornitolog, do drugiej wojny światowej był kuratorem tegoż muzeum. Pasję rysunkową Tytus Dzieduszycki rozwijał przez całe życie, świadectwem tego są szkicowniki – zapis poszukiwań, przemian zainteresowań i eksperymentów prowadzonych w różnych okresach życia i twórczości.

Ścieżki nowoczesności

Ostatnie lata studiów Tytusa Dzieduszyckiego przypadły na okres „odwilży”. Wznowione około 1956 roku kontakty z Europą Zachodnią wywołały w Polsce szeroką falę sztuki nowoczesnej – uprawianej przez artystów, którzy odrzucili zarówno socrealizm, jak i koloryzm. Kluczową rolę odegrały wówczas odmiany malarstwa typu informel – taszyzm, początkowo utożsamiany z najbardziej aktualnymi dążeniami sztuki światowej, a następnie „malarstwo materii”.

Atmosfera przemian ogarnęła zarówno centra, jak i ośrodki prowincjonalne. W Lublinie uformowało się środowisko zwolenników sztuki nowoczesnej, którego ognisko stanowili studenci historii sztuki KUL oraz młodzi plastycy amatorzy – Dzieduszycki znalazł się wśród nich. W 1956 roku doprowadzili oni do pierwszej w Lublinie wystawy ujawniającej zainteresowania nowymi tendencjami, tzn. „Wystawy Plastyków Amatorów i Nikifora”. W ślad za tym wydarzeniem powstało Koło Młodych Plastyków – stowarzyszenie skupiające plastyków opowiadających się za „nowoczesnością”. Zafascynowany tymi dążeniami Tytus Dzieduszycki w krótkim czasie przeformułował swoje zainteresowania. Odrzucił realizm i zwrócił się w stronę ekspresjonizmu, surrealizmu i abstrakcji, o czym świadczą rysunki, próby malarskie i graficzne z lat 1956-1957. Zarazem – obok Włodzimierza Borowskiego i Jana Ziemskiego – wysunął się na czoło lubelskiej grupy artystów nowoczesnych.

Z lubelską Grupą „Zamek”

Wiosną 1957 roku w Lublinie powstała Grupa „Zamek”. Jej trzon tworzyli: Włodzimierz Borowski, Tytus Dzieduszycki i Jan Ziemski oraz Jerzy Ludwiński – jako krytyk i teoretyk. W pierwszym składzie znaleźli się też: Jerzy Durakiewicz, Ryszard Kiwerski, Mirosław Komendecki, Krzysztof Kurzątkowski, Stanisław Michalczuk, Lucjan Ocias, Józef Tarłowski i Przemysław Zwoliński. Na drodze eksperymentów oraz intensywnego samokształcenia członkowie Grupy „Zamek” wypracowali oryginalną formułę obrazu malarskiego. Polegała ona na odrzuceniu iluzji i skupieniu uwagi na obrazie traktowanym jako obiekt, struktura materialno-wizualna. „Nowa awangarda” poszukiwała środków wyrazu stosując w dziełach między innymi niemalarskie tworzywa i nadając im postać tableaux-objets – obrazów-przedmiotów, w których wykorzystywano między innymi drewno, metal, plastik, szkło syntetyczne, żwir, kamienie etc. W tej konwencji mieszczą się „Artony” Borowskiego, „Formury” Ziemskiego, a także „inne obrazy” – pomalarskie obiekty o charakterze reliefów i asamblaży – Dzieduszyckiego.

Aktywność grupy „Zamek” dostrzeżono i doceniono nie tylko w Polsce, ale też za granicą. Dzięki kontaktom z paryską grupą „Phases” w roku 1960 Borowski, Dzieduszycki i Ziemski zaprezentowali prace w Paryżu, uzyskując status reprezentantów polskiej awangardy.

W kręgu ruchu „Phases”

W 1959 roku Tytus Dzieduszycki osiadł na stałe w Paryżu. Wystawiając pod pseudonimem Tytus Sas, rozwinął współpracę ze środowiskiem Édouarda Jaguera i „Phases”. Skupiało ono szerokie międzynarodowe grono artystów odwołujących się do tradycji surrealizmu oraz do dominującego w latach 50. XX wieku informelu. Dzieduszycki – zaprzyjaźniony najbardziej z Egonem Horstem Kalinowskim – tworzył abstrakcyjne asamblaże utrzymane w lirycznym klimacie. Nadal eksperymentował z różnymi materiałami niemalarskimi i tzw. przedmiotami znalezionymi (objets trouvé). Dopełnieniem tego typu prac były liczne szkice i projekty o autonomicznych wartościach artystycznych.

Pomiędzy 1960 a 1964 rokiem artysta wziął udział w jedenastu ekspozycjach „Phases”, głównie w Paryżu, ale też w Buenos Aires i São Paulo.

Projekty dizajnerskie i obiekty kinetyczne

Pod koniec 1962 roku artysta podjął studia w paryskiej École nationale supérieure des arts décoratifs, do której uczęszczał przez dwa lata. W październiku 1964 roku Tytus Dzieduszycki-Sas rozpoczął pracę w agencji architektonicznej Rogera Angera i Mario Heymanna. Pracował tam m.in. przy projektowaniu „miasta idealnego” Auroville – wizjonerskim założeniu urbanistycznym w południowo-wschodnich Indiach, realizowanym na zamówienie Miry Alfassy, duchowej przywódczyni aśramu Śri Aurubindo w Pondichéry. W biurze Angera Dzieduszycki zajmował się projektowaniem obiektów architektonicznych, elementów wyposażenia wnętrz i przedmiotów użytkowych w poetyce późnego modernizmu. Równocześnie rozwijał zainteresowania sztuką kinetyczną. W 1968 roku we współpracy z elektronikiem Kayem Turkiewiczem przygotował wystawę obiektów kinetycznych pt. „Les creations cinetique”. Wielkim sukcesem tego etapu działalności artysty był jego udział w 46. Salonie Stowarzyszenia Artystów Dekoratorów w Grand Palais w Paryżu w 1969 roku¹. Wystawił tam ścianę kinetyczną – Mur cinetique jako element wystroju nowoczesnego wnętrza. We wrześniu tego samego roku urodziła się też pierwsza córka artysty, Ewa Maria. W kolejnych latach artysta realizował dzieła kinetyczne jako samodzielne obiekty i jako dekoracje wnętrz (np. tzw. Ożywiony sufit w klubie w Bénodet w Bretanii, który poruszał się i zmieniał kolory w rytmie muzyki). W ostatnim okresie działalności Tytus Dzieduszycki-Sas pracował z żoną nad innymi realizacjami wystroju wnętrz (domy prywatne, mieszkania, kawiarnie itp.). Wielokierunkową twórczość trzydziestodziewięcioletniego artysty przerwał śmiertelny wypadek samochodowy w Paryżu pierwszego dnia wiosny 1973 roku. W sierpniu przyszła na świat jego druga córka, Dorota Maria.