Powrót prac do Polski

Po śmierci artysty w 1973 roku jego prace i archiwalia pozostały w rękach rodziny we Francji. Dzięki temu jego dorobek nie uległ rozproszeniu i można było po latach odtworzyć kolejne etapy jego twórczości.

W latach 2008-2011, w rezultacie działań podjętych z inicjatywy Piotra Majewskiego, prace zostały wstępnie zinwentaryzowane, a następnie, dzięki współpracy z Muzeum Lubelskim i Towarzystwem Zachęty Sztuk Pięknych, przetransportowane z Paryża do Muzeum Lubelskiego w Lublinie. Prace zostały odrestaurowane i zabezpieczone przez zespół konserwatorski prowadzony przez Jolantę i Ryszarda Orysiaków, odzyskując dawny blask i walory estetyczne. Jednocześnie trwały przygotowania do wystawy retrospektywnej artysty w Muzeum Lubelskim w Lublinie, które z ramienia Lubelskiej Zachęty prowadził Piotr Majewski, a ze strony Muzeum – Dorota Kubacka, zasługą której było też uporządkowanie i ponowne, profesjonalne zinwentaryzowanie dorobku artysty dla potrzeb katalogu.

Wystawę zatytułowaną Tytus Dzieduszycki-Sas 1934-1973. Pomiędzy Lublinem a Paryżem udostępniono w salach wystaw czasowych Muzeum Lubelskiego w marcu 2012 roku. Patronat honorowy na wystawą objęli J. E. Ambasador RP we Francji Tomasz Orłowski i Aleksandra Orłowska oraz marszałek województwa lubelskiego Krzysztof Hetman. Twórczość Tytusa Dzieduszyckiego-Sasa zaprezentowano na tle przemian sztuki polskiej i francuskiej lat 50. i 60. XX wieku. W lutym 2014 roku przygotowaną przez ośrodek lubelski wystawę Tytusa Dzieduszyckiego-Sasa zaprezentowano także w Galerii Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego w Poznaniu. Trzonem obu ekspozycji były dzieła pochodzące z paryskiej kolekcji Barbary Dzieduszyckiej, szczególnie zaś liczne asamblaże i szkice do asamblaży. W ten sposób wystawa podkreśliła nurt malarstwa materii i „sztuki przedmiotu” Dzieduszyckiego związany najpierw z formacją lubelską, a potem – już we Francji – z ruchem „Phases”. W 2014 roku prace artysty pokazano także w mniejszym wyborze w pałacu w Zarzeczu (tam też w 2019 roku urządzono ekspozycję stałą kopii prac artysty na papierze) oraz w Galerii Piękna w Warszawie (2018).

Wytrwale tworząc przestrzenne kompozycje asamblażowe, budowane często z tzw. objets trouvés, z rozmaitych elementów „znalezionych”, Tytus Dzieduszycki-Sas wpisał się w międzynarodowy ruch neoawangardowy, przełamujący wcześniejszą dominację sztuki informel. Przy czym ciekawe jest to, że artysta po części „przywiózł” tę rewolucję z Polski. Fenomen grupy „Zamek” polegał właśnie na tym, że ów międzynarodowy charakter języka nowej sztuki, operującej na nowo awangardowymi technikami montażowymi – kolażem, fotomontażem, asamblażem i działaniami pokrewnymi – był w zamkniętej za żelazną kurtyną Polsce ewenementem. Artyści grupy „Zamek”, tworzący asamblaże i neo-dadaistyczne obiekty, byli postrzegani jako ci nieliczni twórcy zza żelaznej kurtyny, którzy podążali szlakiem najbardziej nowatorskich poszukiwań w sztuce tego czasu na Zachodzie. W pewnym stopniu dalsze działania na tym gruncie Tytusa Dzieduszyckiego-Sasa we Francji były naturalną konsekwencją obranego jeszcze w Polsce kierunku zainteresowań.

W rezultacie powrotu dzieł artysty do Polski Muzeum Lubelskie (od października 2020 przekształcone w Muzeum Narodowe) zakupiło do swych zbiorów reprezentatywny wybór jego prac (asamblaży i prac na papierze), w celu ich wyeksponowania na stałej wystawie historycznej poświęconej grupie „Zamek”.